ماهنامه همشهری ماه - آرش قوامی: بازگشت احمدی نژاد یکی از پرسروصداترین سوژه های سیاسی سال جدید است؛ بازگشتی که برای عده ای کابوس و برای عده ای دیگر شیرین و نوستالژیک است؛ به بدنه جامعه که می رویم، طبقه متوسط و نیروهای اجتماعی حامی اصلاح طلبان حتی تصور بازگشت احمدی نژاد برایشان همراه با تشویش و نگرانی است.

 در بخش های ضعیف جامعه و همان ها که به وعده های اقتصادی حسن روحانی دل خوش کرده بودند و در سه سال گذشته از شعارهای روحانی چیزی عادیشان نشده که هیچ اندک یارانه مقرر شده توسط محمود احمدی تژاد را هم مکرر در معرض حذف دیده اند، شاید وعده های پوپولیستی حامیان احمدی نژاد کماکان جذاب باشد؛ نیروهای حزب اللهی و بخش های مذهبی جامعه هم که هنوز ماجراهای زمان ریاست جمهوری احمدی نژاد از جمله قهر 11 روزه او را از یاد نبرده اند، در مورد بازگشت احمدی نژاد سردرگم و حیران اند.

احمدی نژادی ها اما بی توجه به همه آنچه در فضای سیاسی کشور در جریان است، در سال های گذشته براساس هدفگذاری انتخابات 1396 پیش رفته اند. محمود احمدی نژاد و یارانش از فردای کنار رفتن از دولت و ترک ساختمان ریاست جمهوری برنامه ریزی سیاسی و رسانه ای برای بازگشت داشته اند. حال در سال سرنوشت ساز انتخابات ریاست جمهوری 1396 با صراحت بیشتر و با تبلیغات گسترده تر از بازگشت قریب الوقوع خود به صحنه سیاسی کشور می گویند. بازگشتی که آن را می توان در قالب استراتژی های زیر تحلیل کرد.

سکوت احمدی نژاد: رییس دولت های نهم و دهم در سه سال گذشته به شیوه ای رازآلود در هاله ای از سکوت به حرکت خود ادامه داده است. به رغم حضور در مجامع عمومی کمتر اظهارنظر مشخص سیاسی از او منتشر شده است. وی از ادبباتی گنگ و مبهم استفاده کرده و تکرار واژه های کلی همچون «عدالت»، «بهار»، «مظلومان جهان» و... در قالب سخنرانی های کوتاه خوراک دندانگیری برای رسانه های سیاسی فراهم نکرده است. این بوده که تک جملات او که شاید در رابطه با مباحث غیرسیاسی هم مطرح شده، توسط رسانه ها تعبیر سیاسی شده است.

این استراتژی حتی این روزها که به قولی سفرهای انتخاباتی احمدی نژاد با سفر به شهرستان آمل کلید خورده هم تداوم یافته است. این سکوت اما به نظر معنادار بوده و شواهد امروز نشان می دهد نوعی بسترسازی برای بازگشت به صحنه سیاست پشت این فعالیت رازآلود خوابیده است. نوعی آرامش قبل از طوفان که فضای سیاسی اجتماعی کشور را آماده بازگشت جنجالی او به صحنه کند.

تداوم بی اعتنایی به اصولگرایان: بنای احمدی نژاد همچون سال های ریاست جمهوری اش بر این سات که خود را وامدار هیچ گروه و جناحی نداند. آنچه از نوع حرکت سیاسی امروز او برداشت می شود، از این قرار است که وی نه تنها تصمیمی برای حرکت در چهارچوب های اصولگرایان ندارد که بی اعتنا به اصولگرایی تصمیم به پیش برده راه و مسیر خود دارد. نزدیکان احمدی نژاد هم تکرار کرده اند که او اساسا نه اعتقادی به اصولگرایان دارد و نه نیازی به آنها دارد.

 این اصولگرایان هستند که ناگزیر از نزدیکی و همراهی با احمدی نژاد هستند. احمدی نژاد به شکلی عمل می کند که گویا اصولگرایان باید منت او را هم بکشند و از آنجا که هیچ آلترناتیوی برای کنار زدن روحانی از قدرت ندارند، باید به سمت او میل کنند و از او حمایت کنند بی آنکه در صورت پیروزی احمدی نژاد انتظاری از او داشته باشند و سهمی از قدرت طلب کنند. از همین رو است که در هفته های گذشته و با جدی تر شدن بحث بازگشت احمدی نژاد غیر از برخی چهره های گروه پایداری که حامیان سنتی احمدی نژاد هستند، تقریبا هیچ اصولگرایی از بازگشت احمدی نژاد استقبال نکرده است.

عدم پاسخگویی احمدی نژاد به حملات دولت یازدهم: یکی از استراتژی های دولت یازدهم از ابتدای قدرت گیری تا امروز حملات مداوم به دولت های نهم و دهم بوده است. بارها و بارها مسئولان دولتی از میراث شومی گفته اند که از دولت قبل به ارث برده اند و حال ناگزیرند تاوان مسائل و مشکلات به جا مانده از دولت قبل را پس بدهند. این جملات بی پایان کفایت و کارآمدی تیم مدیریتی دولت قبل را نشانه رفته و اتهامات مختلف از قبیل فساد و ناکارآمدی متوجه مدیران و مقامات ارشد دولت های نهم و دهم شده است.

در سه سال گذشته اما احمدی نژاد پاسخی به این حجم گسترده از حملات به عملکرد خود نداده است. تنها در آذر سال 92 و بعد از گزارش 100 روزه حسن روحانی، محمود احمدی نژاد درخواست مناظره کرد؛ چرا که او و حامیانش معتقد بودند این گزارش و اتهامات وارد شده به دولت او عاری از حقیقت است. پس از آن دیگر پاسخ مستقیمی از احمدی نژاد داده نشد؛ اگرچه موضع او از بیانات نزدیکانش درخصوص دولت یازدهم قابل تصور بوده است: «دولت روحانی در همه عرصه های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و دیپلماتیک ناکارآمد است که ضعیف ترین بخش آن بخش اقتصادی است. البته دیگر بخش ها هم نمره زیر 10 می گیرند اما پایین ترین نمره به خبش اقتصادی بر می گردد.»

اینها را عبدالرضا داوری فعال ترین چهره سیاسی نزدیک به او گفته و دست بر همان نقطه ای گذاشته که احمدی نژاد احتمالا خواهد کوشید به عنوان پاشنه آشیل دولت بر آن دست گذارد. در حالی که دولت همچنان از رونق بخشی به اقتصاد کشور بازمانده و در تنگنای یارانه ای گرفتار آمده، راه انداختن بحث مبهم پرداخت یارانه 250 هزار تومانی را به عنوان یک بحث انتخاباتی و سیاسی برای جلب نظر افکار عمومی و سلب اعتماد آنها از دولت حسن روحانی می توان تعبیر کرد. در حقیقت نقطه ضعف های دولت یازدهم مبدا آغاز حملات احتمالی احمدی نژاد در ماه های آینده خواهدبود. اگرچه او کماکان بنای پاسخگویی نداشته و مدیریت فضای افکار عمومی از طریق تلاش های رسانه ای را دنبال کرده است.

کلیدزدن حرکت اجتماعی با جلب اعتماد نیروهای حزب اللهی و نیروهای اجتماعی کمتر برخوردار: احمدی نژاد اگرچه با پایان کارش در منصب ریاست جمهوری، هیچ حزب و گروه سیاسی تشکیل نداد، اما ارتباطش با حلقه ای از نیروهای اجتماعی حامی را قطع نکرد. تداوم رسانه های مجازی حامی او و کوشش برای حفظ اتصالاتت با نیروهای حامی برای تداوم حیات سیاسی حلقه نزدیک به او حائز اهمیت بوده است. این روزها او می کوشد با حضور در محافل تکریم شهدا، اردوهای راهیان نور و مراسم مذهبی جلب اعتماد نیروهای حزب اللهی را در دستور کار خود قرار دهد.

او در حال حاضر بدون آنکه پیام سیاسی و انتخاباتی روشن و مستقیمی ارائه کند با تکرار مضامین ارزشی و انقلابی نوستالژی بازگشت یک سیاستمدار انقلابی را برای نیروهای ارزشی زنده می کند. همچنین به سیاستمداران و سرمایه داران حمله می کند و از عدالت می گوید تا برای اقشار مستضعف و حاشیه نشین که بهره ای از سیاست های دولت یازدهم نبرده اند، جذاب باشد. نیروهای ارزشی و انقلابی البته حرمت شکنی ها و تنش آفرینی های احمدی نژاد را از یاد نبرده اند و از همین رو تلاش برای جلب اعتماد مجدد این گروه با دشواری های بسیار در حال انجام است.

سکوت در قبال برجام: سعید جلیلی با صراحت از این می گوید که در صورت رییس جمهور شدن در سال 92 هرگز برجام را امضا نمی کرد یا اینکه بسیاری از اصولگرایان به صراحت از انکار برجام می گویند و آن را زیر سوال می برند. احمدی نژاد و حامیانش تاکنون تلاش کرده اند در قبال برجام موضعی نگیرند و له یا علیه آن اظهارنظری نکنند. این استراتژی هوشمندانه شاید حاکی از درک آنها از محبوبیت برجام به عنوان مهم ترین دستاورد دولت روحانی نزد افکار عمومی بوده است. با این حال شاید آنها در انتظار هستند تا در صورت برهم خوردن برجام یا گذشت زمان و عدم تاثیرگذاری آن در شرایط اقتصادی کشور حمله به برجام و اعتبارزدایی از آن به عنوان برگ برنده روحانی را در دستور کار خود قرار دهند.

آیا استراتژی بازگشت موفقیت آمیز خواهدبود؟

بدین ترتیب محمود احمدی نژاد و حامیانش در تلاش برای مقدمه چینی یک بازگشت پرهیاهو هستند. می توان انتظار بازگشت احتمالی را در چنین شرایطی داشت، هنگامی که دولت حسن روحانی در تحقق شعارهای اقتصادی اش راه به جایی نبرده است. برجام به پایان کار خود نزدیک شده و تصویر یک توافقنامه خنثی از آن ارائه شده و در عین حال اصلاح طلبان هم از حل دغدغه های سیاسی شان ناکام مانده اند. از آن سو اصولگرایان از تداوم سیاست های حسن روحانی به تنگ آمده اند و شاید به این جمع بندی برسند که برای کنار زدن حسن روحانی راهی غیر از حمایت از احمدی نژاد ندارند. در حقیقت احمدی نژاد خود را به اصولگرایان و نیروهای حزب اللهی تحمیل کند.

اینها البته روی کاغذ مطرح هستند. درواقع امر البته که روحانی و تیم اقتصادی اش حداقل تا به امروز در رونق بخشی به بازارها ناکام مانده اند و راه زیادی تا عمل به وعده های اقتصادی شان دارند. اما نظر سنجی ها نشان از آن دارد که مردم و افکار عمومی به برجام امیدوارند و انتظار آن را دارند که در شرایط پسابرجام و گشایش های به دست آمده، از مشکلات اقتصادی کشور کاسته خواهدشد.

در عین حال نگاه افکار عمومی به برجام مثبت است. از آن رو که تصور تنش آفرینی ها و ماجراجویی های قبلی و منازعه بی دلیل با کشورهای خارجی برایشان تلخ و ناگوار است و از برجام به عنوان یک سند تفاهم با جامعه جهانی حمایت می کنند. اصلاح طلبان هم اگرچه انتظارات سیاسی شان برآورده نشده اما نگاه بلندمدت و عملگرایانه شان باعث شده تا همچنان از روحانی حمایت کنند؛ اگرچه در عرصه سیاسی کار خاصی از پیش نبرد.

از آن سو اصولگرایان همچنان خاطره تلخ تک روی ها و تنش آفرینی های احمدی نژاد را از بین نبرده اند؛ بی اعتنایی او به اصولگرایان ادامه دارد و البته رفتارهای وحدت شکنانه اش که ضرباتی کلیدی به اصولگرایان وارد کرد و ثمره اش شکست در انتخابات ریاست جمهوری 1392 بود یادها نرفته است.

تصور غلط احمدی نزاد مبنی بر اینکه او تنها آلترناتیو ممکن برای شکست روحانی است هم اعتبار چندانی ندارد و تنها به یک داعیه سیاسی شبیه است. از همین رو اینکه اصولگرایان به چهره ای بازگردند که حتی بیش از رقیب به اردوگاه خودی لطمه وارد کرده، قدری دور از انتظار به نظر می رسد. افکار عمومی هم البته هرقدر فراموشکار باشند، خاطره تلخ سال های پایانی دولت دهم را از یاد نبرده است؛ چرا که با تبعات اشتباهات آن روزها همچنان زندگی می کند. پرونده های متعدد فساد مقامت دولت قبل همچنان در جریان است.

محکومیت مقامات ارشد دولت قبل همچون معاون اول و... نشانه هایی از بی کفایتی دولتی است که نابودی سرمایه های کشور آن هم در مقیاسی گسترده را از خود به یادگار گذاشته است. در چنین شرایطی بازگشت محمود احمدی نژاد و یارانش به دستگاه اجرایی بسیار غیرممکن است. مگر آنکه برداشت و تحلیلمان از توان دولت روحانی، توانایی سیاسی اصولگرایان و تحلیل افکار عمومی ایرانیان بسیار حداقلی و مینی مال باشد!