دعوت‌نامه (مهرداد فرید)

این که فیلمساز به ماجرای اختلاس سه هزار میلیارد تومانی، رانت‌خواری و غیب شدن دکل نفتی کنایه می‌زند در حالی که فیلم سطح پایین خودش با سرمایه‌گذاری بنیاد سینمایی فارابی ساخته شده یک بحث فرامتنی است که می‌تواند به طور مجزا مورد بررسی قرار گیرد. اما بحث فرامتنی در مورد چنین فیلمی می‌تواند به معنای اهمیت بیش از اندازه به چنین محصولی تلقی شود. دعوت‌نامه اساساً سطح‌پایین‌تر از این است که قرار باشد جدی گرفته شود و متلک‌های اجتماعی هم عملاً بیشتر به مسخرگی فیلم کمک می‌کنند! چرا؟ چون در لایه رویی فیلم جا نیفتاده‌اند. این که یک سارق خرده‌پا از مسائل کلان اجتماعی حرف بزند مسخره است. این که ادبیات او با رییس یک بانک تفاوتی نداشته باشد احمقانه است. این که شما مثلاً نگران دزدیده شدن دکل نفتی در مملکت باشید اما دغدغه این را نداشته باشید که دیالوگ‌هایی که به زبان فارسی نوشته شده‌اند در دهان نابازیگران فیلم شما بچرخد، شرم‌آور است. اما این که فیلمنامه شما احتمالاً از بدترین فیلمنامه‌های آثار رضا صفایی – که البته به عنوان فیلمسازی که سعی می‌کرد کارش را در یک چرخه صنعتی و بدون رانت پیش ببرد فیلمساز بسیار قابل احترامی است – هم بدتر باشد و ادای فیلمنامه‌های گی‌یرمو آریاگا را در بیاورید از همه زشت‌تر است. همه این‌ها مسائل متنی هستند و ربطی به فرامتن ندارند. دعوت‌نامه بدون این نکات هم می‌توانست بدترین فیلم یکی دو سال اخیر جشنواره فجر باشد. اما مهرداد فرید با این اشارات مطلقاً بی‌ربط به مسائل کلان مملکت حسابی خنده را بر لب تماشاگران می‌نشاند و جایگاه تازه‌ترین ساخته‌اش را تا حد یکی از ابلهانه‌ترین و مضحک‌ترین فیلم‌های یک دهه اخیر سینمای ایران ارتقا می‌بخشد! در این شرایط، مقایسه فیلم با گنج قارون که هیچ، با قاعده بازی ژان رنوار هم فایده‌ای ندارد.

شماره 17، سهیلا (محمود غفاری)

این که سبک اجرایی به شدت واقع‌گرایانه محمود غفاری گاه در تضاد با شیوه روایی دراماتیک فیلمنامه، ضرب ایده‌های جذاب اولیه اثر را می‌گیرد به کنار. این که در نسخه فعلی توجیهی برای تبدیل این اثر به یک فیلم سینمایی وجود ندارد (شماره 17، سهیلا در قالب یک نمایشنامه رادیویی یا یک رمان می‌توانست اثر بسیار تأثیرگذارتری باشد) هم همین طور. اما چرا باید یک ایده دراماتیک بالقوه جذاب را با پیام‌های زورکی اجتماعی و سکانس‌هایی که قرار است ماجرای فیلم را به هر شکلی که شده تعمیم دهند خراب کرد؟ طرح اولیه داستان پر، پر از ایده‌های بالقوه تأثیرگذار برای خلق یک اثر سینمایی زیبا است: موضوع اجتماعی مورد بحث محمود غفاری در این فیلم – ماجرای پیردختری که زمان ازدواج و بچه دار شدنش در حال گذشتن است – به ندرت در سینمای ایران مورد بحث قرار گرفته؛ شخصیت اصلی دارای ویژگی‌هایی است که او را از حد یک تیپ اجتماعی فراتر می‌برند و البته در این راه نباید بازی دلنشین و روان زهرا داودنژاد را فراموش کرد؛ و دیالوگ‌نویسی فیلم از نقاط قوت آن است. فقط مشخص نیست که چرا این وسط بخش مهمی از فیلم صرف نمایش سکانس‌هایی در یک مؤسسه همسریابی می‌شود. این همه مرد و زن که در نماهای تکراری متوسط در مورد خودشان حرف می‌زنند قرار است چه چیزی به فیلم اضافه کنند؟ آیا تماشاگر بدون حضور این سکانس‌ها نمی‌تواند بفهمد که با یک دغدغه اجتماعی طرف است؟ حتماً باید دیدگاه اجتماعی فیلم به تماشاگر حقنه شود؟ آب بستن به ایده‌های مناسب یک فیلم نیمه بلند تا به کجا؟!

چراغ‌های ناتمام (مصطفی سلطانی)

اولین ساخته سلطانی – که پیش از این تجربه‌های متنوعی در سینما داشته – داستان نویسنده‌ای درون‌گرا به نام جلال – با بازی مجید صالحی – است که دچار بحرانی درونی در زمینه نوشتن شده اما حاضر نیست قلم‌اش را به خواست ناشران سرمایه‌داری که از او انتظار حرکت طبق مد روز را دارند بفروشد. تا این که با پیشنهادی مواجه می‌شود که شرایط او را به تدریج تغییر می‌دهد. سلطانی برای نمایش بحران درونی جلال، از شیوه‌ای مبتنی بر استفاده از نریشن و نمایش عینی ذهنیات او بهره می‌گیرد. اما نتیجه، فیلمی عذاب‌آور است. به نظر می‌رسد باز هم مثل بسیاری از فیلم‌های ایرانی، شعار بر درام ارجحیت داشته است. به همین دلیل پتانسیل‌هایی که برخی از سکانس‌ها به وجود می‌آورند به نفع شعار دادن کنار گذاشته می‌شود. به عنوان مثال در یکی از سکانس‌های فیلم که به حضور جلال و خانواده‌اش در خانه مدیر چاپخانه – که گویا شوهرخواهر جلال هم هست

آبی کمرنگ (آرش لاهوتی)

اتفاقات تکان‌دهنده‌ای که در طول 8 سال جنگ تحمیلی رخ داد، فرصتی استثنایی برای تولید انواع و اقسام فیلم‌های سینمایی در بررسی ابعاد مختلف این دوران به دست داد؛ پتانسیلی که متأسفانه به نظر می‌رسد در طول این سال‌ها فقط از بخش کوچکی از آن استفاده شده است. آرش لاهوتی در مستند «آبی کمرنگ» به سراغ طیفی از نیروهای درگیر این دوران رفته که متعلق به همان بخش بزرگ کمتر دیده شده هستند: جانبازان اعصاب و روانی که در آسایشگاه بستری هستند. همین باعث می‌شود که آبی کمرنگ مستند کنجکاوی‌برانگیزی باشد. اما متأسفانه ماجرا محدود به همین حد کنجکاوی‌برانگیز بودن می‌ماند. تمام آن چه فیلم از زندگی سه شخصیت اصلی‌اش به نمایش می‌گذارد، غم و رنجی است که می‌کشند و آرزوهای برآورده نشده‌ای که هنوز در سر آنهاست. اجرای بسیار ساده لاهوتی – در اکثر دقایق فیلم با دوربین آی لول، نماهای نزدیک یک نفره یا نماهای متوسط یک یا دو نفره طرفیم – عملاً به ضرر فیلم تمام می‌شود. استفاده از دوربین آی لول و نماهای متوسط حاکی از نوعی تلاش برای عدم قضاوت در مورد شخصیت‌ها و فاصله گرفتن از آنهاست.

و/ خانه (اصغر یوسفی‌نژاد)

فیلمنامه نهایی خانه، علی‌رغم نقاط ضعفش، نمونه‌ای تحسین‌ّبرانگیز در حد و اندازه سینمای ایران است. با فیلمنامه‌ای به شدت دراماتیک طرفیم که دارای ساختار پلکانی جالبی است. فیلم با ایده‌ای یک‌خطی شروع می‌شود – ماجرای پیرمردی که از دنیا می‌رود و وراث او باید طبق وصیت آن پیرمرد، جنازه‌اش را برای تحقیقات پزشکی در اختیار دانشگاه قرار دهند اما دختر مرد متوفی که مدت‌ها با پدرش در ارتباط نبوده، از راه می‌رسد و مانع اجرای وصیت‌نامه می‌شود و همین امر، باعث ایجاد کشمکش‌هایی در فیلم می‌شود – اما این ایده به خوبی در زندگی چند فرد گسترش یافته و به بروز اطلاعات غافلگیرکننده‌ای در مورد هر کدام از آنها منجر می‌شود. در دوره‌ای که بسیاری از فیلم‌های ایرانی از معضل فیلمنامه‌های تخت و در جا زننده رنج می‌برند، فیلمنامه خانه نمونه قابل قبولی از فیلمنامه‌ای با حرکت پیش‌رونده است. آن چه در مرحله فیلمنامه آزاردهنده جلوه می‌کند، حضور چند شخصیت و ایده بی‌تأثیر است که فقط به مدت زمان فیلم می‌افزایند. آن بچه‌ها که گاهی وارد قاب شده و خرابکاری می‌کنند چه ربطی به طرح اصلی دارند و به پرورش کدام شخصیت کلیدی کمک می‌کنند؟ پیرزنی که فکر می‌کند یک مراسم عروسی در حال برگزاری است دقیقاً قرار است

آزاد به قید شرط (حسین شهابی)

مردی که گناه ناکرده فردی دیگر را به عهده گرفته، بعد از گذراندن نیمی از دوران حبس‌اش – ده سال – از زندان آزاد می‌شود در حالی که آزادی او تا یک سال به صورت مشروط است و در صورت مشاهده هر گونه خلافی، باید برای گذراندن ده سال باقیمانده از حبس‌اش به زندان بازگردد. این در حالی است که اتفاقاتی در خانواده او رخ داده یا در حال رخ دادن است که به سختی می‌توان در مقابل آنها انفعال به خرج داد. این ایده، دستمایه اولیه ساخت فیلمی پرانرژی است؛ کاری که شهابی پیش از این در فیلم خوب روز روشن از پس آن بر آمده بود. اما آزاد به قید شرط از فرط بد بودن غافلگیر کننده است. شخصیت اصلی فیلم پا در هوا است؛ مشخص نیست فردی کم‌سواد و غریزی است یا یک فیلسوف کاربلد. وضعیت بقیه شخصیت‌ها از این هم بدتر است: اخلاق‌گرایی دختر شخصیت اصلی در قبال دوز و کلک‌های نامزدش، وقتی در قبال واکنش‌های غریزی و تند او در مقابل ناپدری‌اش قرار می‌گیرد، بی‌ربط جلوه می‌کند. لیلا اوتادی عملاً در طول فیلم سرگردان است و می‌توان تمام دقایق حضور او را در تدوین مجدد حذف کرد بدون این که ضربه‌ای به فیلم بخورد. تکلیف یکی دو کارگری که خار چشم کمالی در کارگاه چوب‌بری می‌شوند مشخص نیست، و چند نفر به زور در گوشه فیلم چپانده شده‌اند تا ناگهان سر بزنگاه در نقش ناجی وارد شده و «قانون نوشته» را – با آن جمله عجیب که «قانون فقط برای آدم‌های حسابی کارکرد دارد» (نقل به مضمون) – اجرا کنند. ریتم فیلم بسیار کند است و اطلاعات فیلم گاهی با خستی بیش از اندازه به تماشاگر منتقل می‌شوند. بر خلاف روز روشن، اینجا با فیلمی طرف هستیم که فیلمسازش اندازه نمی‌شناسد استراتژی کلی فیلم بی‌شباهت به روز روشن نیست: اینجا هم شهابی با خلق قطب‌های مثبت و منفی سعی می‌کند انرژی ناشی از خشم تماشاگر نسبت به شخصیت منفی را ذخیره و آن را در یک برخورد فیزیکی آزاد کند. اما مشکل به جزییات بی‌کارکرد فیلمنامه و اندازه نشناختن فیلمساز بازمی‌گردد و همین، باعث تفاوت فاحش این دو فیلم می‌شود.

---

کافه سینما- این سوال مهمی است و نیاز به پاسخگویی دارد. شب گذشته در جشنواره فجر، فیلمی به نام آزادی به قید شرط به نمایش درآمد، که محصول بسیار نازل و پیش پا افتاده ای بود. با رویکردی بسیار متناقض و مبتذل به مشکلات اجتماعی، فیلمنامه از هم گسسته، میزانسن های بسیار ابتدایی، و بازی های بد که نمونه اش را مدت ها در میان فیلم های جشنواره ندیده بودیم. سوال کافه سینما در چنین شرایطی و مواجه شدن با چنین محصولی در جشنواره این است: مسیر تایید، تامین بودجه و تولید و اکران چنین فیلمی در جشنواره، چه بوده است؟ آیا مسئولان می توانند پای این بحث بایستند که فیلم های کنار گذاشته شده از جشنواره، از این فیلم بدتر بوده اند؟ فارابی به چه میزان در تولید چنین محصول نازلی نقش داشته است؟ آیا راش ها را دیده اند، نقش هیات انتخاب و مدیریت جشنواره، در نمایش چنین فیلمی، چه بوده است؟
منتظر پاسخ می مانیم.

عکس تیپ و مدل لباس بازیگران زن سی و پنجمین جشنواره فجر ۹۵